Γράφει ο Νότης Μαριάς*
Την περασμένη εβδομάδα από τη στήλη αυτή και με αφορμή τη συμπλήρωση 15 χρόνων από την μαύρη επέτειο της 23ης Απριλίου 2010 όταν ο Γιώργος Παπανδρέου από το Καστελόριζο ανακοίνωνε την ένταξη της χώρας στο πρώτο μνημόνιο, είχαμε αναλύσει τα θεσμικά ελλείμματα της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ) που οδήγησαν όχι μόνο τη χώρα μας αλλά και την Κύπρο, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία και την Ισπανία στα μνημόνια.
Στο πλαίσιο αυτό επισημάναμε ότι η «ελληνική τραγωδία» των τριών μνημονίων απέδειξε ότι η ίδια η ΟΝΕ έπασχε και πάσχει από σημαντικά θεσμικά και πολιτικά ελλείμματα. Εύλογα, λοιπόν, διερωτάται κανείς πώς μπορούσε η ΟΝΕ να απαιτεί τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων των κρατών-μελών της, όταν η ίδια δεν μπορούσε να περιορίσει τα δικά της θεσμικά ελλείμματα.
Όπως τονίσαμε στην Εισαγωγή της ειδικής Έκδοσης «Το νέο Μνημόνιο-Η Μαύρη Βίβλος για την Ελλάδα», Επίκαιρα, Αθήνα 31/8/2010, σελ.12», η «λειτουργία της ΟΝΕ θα μπορούσε να δρομολογήσει την οικονομική ολοκλήρωση σε μια περισσότερο ισόρροπη ανάπτυξη, μόνο εάν συνδύαζε και υπέρ του ευρωπαϊκού νότου τα θετικά της κυκλοφορίας ενός ενιαίου νομίσματος με τις αναγκαίες κοινωνικές και πολιτικές αντισταθμίσεις. Έτσι προτάθηκε η νομισματική Ένωση να συνδυαστεί με μια πραγματική οικονομική διακυβέρνηση που στη βάση της αρχής της κοινοτικής αλληλεγγύης θα διασφάλιζε για τις χώρες του νότου οικονομική σύγκλιση, μεταφορά πόρων για επενδύσεις και κοινωνικές μεταβιβάσεις. Όμως η Γερμανία επέβαλε σκληρούς μονεταριστικούς όρους στη λειτουργία της ΟΝΕ.
Με το πρώην άρθρο 104 της τότε Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ) απαγορεύτηκαν οι υπεραναλήψεις ή οποιουδήποτε άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις, (δηλαδή ο άμεσος δανεισμός) από την ΕΚΤ προς τα κράτη-μέλη της ΟΝΕ, ενώ ταυτόχρονα επιβλήθηκαν σκληροί όροι για τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος και του δημοσίου χρέους των κρατών-μελών. Επίσης απορρίφθηκε κάθε σκέψη για τη θεσμοθέτηση ενός «δημοσιονομικού ομοσπονδισμού», ο οποίος θα στηριζόταν σε ένα κεντρικά οργανωμένο προϋπολογισμό της ΕΕ σημαντικού μεγέθους που θα διασφάλιζε ένα μηχανισμό αναδιανομής εισοδήματος μέσω γενναίων δημοσιονομικών μεταβιβάσεων προς τα κράτη-μέλη της ΕΕ.
Αντίθετα, προκρίθηκε ο μηχανισμός της πολυμερούς δημοσιονομικής επιτήρησης των κρατών-μελών που θα παρουσίαζαν αυξημένα δημοσιονομικά ελλείμματα και αυξημένο δημόσιο χρέος (βλ. πρώην άρθρο 104 Γ ΣΕΚ) και προβλέφθηκε περαιτέρω η επιβολή προστίμων και άλλων οικονομικών και διοικητικών μέτρων κατά των κρατών-μελών που δεν θα τηρούσαν τους όρους της ΟΝΕ και του δρακόντειου Συμφώνου Σταθερότητας».
Έτσι όπως επισημάναμε την προηγούμενη εβδομάδα από τη στήλη αυτή οι μονεταριστικές αντιλήψεις της Γερμανίας που επικράτησαν κατά το σχεδιασμό της ΟΝΕ συνέβαλαν στη διατήρηση του καταμερισμού εργασίας που υπήρχε στο πλαίσιο της ΕΟΚ και ο βορράς κατάφερε να διατηρήσει την κυρίαρχη θέση του, ενώ ο νότος έγινε ακόμη πιο καταναλωτικός, καθώς οι τράπεζές του λόγω των χαμηλών επιτοκίων του ευρώ χορηγούσαν αφειδώς φτηνά καταναλωτικά δάνεια με τα οποία οι πληθυσμοί του νότου αγόραζαν βιομηχανικά προϊόντα του βορρά. Με τον τρόπο αυτό ο βορράς αξιοποίησε υπέρ του τα οφέλη μιας ενιαίας αγοράς με χαμηλό κόστος δανεισμού (Ισοτιμία, 27/2/2010, σελ. 40).
Στη συνέχεια η οικονομική κρίση του 2008 είχε σημαντικές επιπτώσεις στη λεγόμενη «πραγματική» οικονομία και αύξησε ακόμη περισσότερο τα ελλείμματα και τα χρέη των χωρών του νότου καθώς με τις υποδείξεις της ΕΕ διέσωσαν τις τράπεζές τους με τα γνωστά πακέτα κρατικής στήριξης, στα οποία συμπεριλαμβανόταν και το πακέτο των 28 δισ. ευρώ που έθεσε σε ισχύ στις 9 Δεκεμβρίου 2008 η κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή για τη στήριξη των ελληνικών τραπεζών. Καθώς ο υπερχρεωμένος νότος αποτελούσε πλέον σημαντική απειλή για τις τράπεζες του βορρά που κινδύνευαν με πτώχευση λόγω των «τοξικών» κρατικών ομολόγων του νότου (Les Echos.fr, 8.4.2010), οι Γερμανοί πίεζαν μέσω ΕΕ για τη λήψη σκληρών μέτρων (http://www.ceps.eu.1.2.2010).
Θα πρέπει πάντως να τονιστεί ότι η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 βρήκε πολιτικά και ιδεολογικά ανέτοιμη την ευρωπαϊκή ελίτ και τους θεσμούς της που ήταν εγκλωβισμένοι στις νεοφιλελεύθερες επιλογές τους.
Χαρακτηριστικό των τεράστιων ευθυνών της ΕΚΤ αποτελεί πέραν των άλλων και το γεγονός ότι απέτυχε να διαγνώσει έγκαιρα την επερχόμενη οικονομική κρίση, αφού ακόμη και τον Μάιο του 2008 επέμενε ότι το βασικό πρόβλημα ήταν η άνοδος του πληθωρισμού(Η Καθημερινή 9/5/2008, σελ. 27) και ζητούσε από τα κράτη μέλη της Ένωσης τη λήψη επειγόντων μέτρων για την μη αύξηση των μισθών, την ευελιξία της αγοράς εργασίας και την εφαρμογή περιοριστικών πολιτικών. Και όλα αυτά παρά τις συνεχείς πολιτικές πιέσεις για μείωση των επιτοκίων(Η Ναυτεμπορική 22/2/2007, σελ. 16) προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχιση της ανάπτυξης.
Όπως αναλύσαμε στο Βιβλίο μας «Το Μνημόνιο της Χρεοκοπίας και ο Άλλος Δρόμος-Πειραματόζωον η Ελλάς», Εκδόσεις Λιβάνη Αθήνα 2011, σελ. 201) «ευρισκόμενη αντιμέτωπη με την οικονομική κρίση η Άγκελα Μέρκελ την οποία ο Paul Krugman χαρακτήρισε πολύ εύστοχα ως «Frau Nein» (New York Times 15.12.2008) στις αρχές Οκτωβρίου 2008 εμφανίστηκε να υιοθετεί μια γερμανοκεντρική πολιτική σύμφωνα με την οποία κάθε κράτος μέλος της Ένωσης έπρεπε κατά κύριο λόγο να αντιμετωπίσει από μόνο του την οικονομική κρίση, με την Ευρωπαϊκή Ένωση να λαμβάνει τα ελάχιστα δυνατά μέτρα». Έτσι η γερμανική πλευρά απέκλεισε κάθε προοπτική οικονομικής αλληλεγγύης προς όσες χώρες της ζώνης του ευρώ εμφάνιζαν έντονα προβλήματα πιστοληπτικής ικανότητας και εκφράστηκε μετά βδελυγμίας κατά της θέσπισης ευρωομολόγων(Η Καθημερινή 3.2.2009, σελ. 25).
Με τον τρόπο όμως αυτόν ενισχύθηκαν οι τάσεις προς τον οικονομικό εθνικισμό των χωρών της ΕΕ και μειώθηκαν τα ευρωπαϊκά αλληλέγγυα χαρακτηριστικά για την αντιμετώπιση της κρίσης.
Στο πλαίσιο αυτό η Άγγελα Μέρκελ τάχθηκε υπέρ της οικονομικής ενίσχυσης της γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας και υπέρ της κρατικοποίησης γερμανικών τραπεζών (Η Καθημερινή 3.2.2009, σελ. 25). Επίσης επιβάρυνε με τουλάχιστον 241 δισ. ευρώ τα δημόσια οικονομικά της Γερμανίας για τη σταθεροποίηση των χρηματαγορών και κυρίως των λεγόμενων «Bad Banks- όπως η Hypo Real Estate (HRE) και η WetsLB» (Η Καθημερινή 14/4/2011, σελ. 13).
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έδωσαν 5,3 τρισ. δολάρια σε διαφόρων ειδών ενισχύσεις στις τράπεζές τους (Ισοτιμία14/1/2009, σελ. 42).
Η όλη διαδικασία οδήγησε σε περαιτέρω συγκέντρωση και συγκεντροποίηση των κεφαλαίων και στη σταδιακή αποκατάσταση των υπερκερδών των τραπεζών. Έτσι στην ΕΕ μετά το ξέσπασμα της κρίσης τουλάχιστον 15 τράπεζες ξεπέρασαν σε μέγεθος τις εθνικές τους οικονομίες (Ισοτιμία5/12/2009, σελ. 32).
Η διάσωση των τραπεζών στις χώρες της ΕΕ εκτίναξε στα ύψη τα χρέη των κρατών μελών της. Έτσι σύμφωνα με στοιχεία της Eustat το δημόσιο χρέος ανήλθε στο 119% του ΑΕΠ στην Ιταλία, στο 81,7% του ΑΕΠ στη Γαλλία και στο 83,2% του ΑΕΠ στη Γερμανία κατά παράβαση των κριτηρίων του Μάαστριχτ (Η Ναυτεμπορική 27/4/2011, σελ. 4).
Μάλιστα παρά τη δημαγωγία της Μέρκελ και τις δήθεν νουθεσίες προς την «άσωτη Ελλάδα» το δημόσιο χρέος της Γερμανίας το 2010 σε σύγκριση με το 2009 αυξήθηκε κατά 319 δισ. ευρώ φτάνοντας τα 2,08 τρισεκατομμύρια ευρώ (Η Καθημερινή 14/4/2011, σελ. 13).
Στην πορεία όμως και ιδίως μετά τη διάσωση των τραπεζών η Μέρκελ επέβαλε σε ΕΕ, G-20 και ΔΝΤ την πλήρη εγκατάλειψη των νέο-κεϋνσιανών επιλογών του Ομπάμα δρομολογώντας την επιστροφή στα «ήσυχα λιμάνια» του νεοφιλελευθερισμού με έμφαση στην απόλυτη δημοσιονομική πειθαρχία και στη λιτότητα.Αυτό ήταν άλλωστε το τίμημα για την κοινωνικοποίηση των ζημιών των τραπεζών.
Η συνέχεια την άλλη εβδομάδα με την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ στις 4 Οκτωβρίου 2009 και το γεύμα των κερδοσκόπων στο Μανχάταν τον Φεβρουάριο του 2010.
- Ο Νότης Μαριάς, είναι Καθηγητής Θεσμών της ΕΕ στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, πρώην Ευρωβουλευτής και Βουλευτής Ηρακλείου, notismarias@gmail.com
Με χρώματα και ευωδιές «Πλημμύρισε» η 4η Ανθοκομική Έκθεση στην Ηράκλεια Σερρών
